12 Kızgın Adam

Amerikan mahkemelerini bizimkilerden ayıran bir özellik jüri heyetidir. Jüri, kurucu Amerikan idaresi tarafından belki halka ahlaki bir ödev kazandırmak belki de hukukun dayanağının yine halk olduğu gibi bir düşünceyle mahkemelere sokulur. "Article III of the U.S. Constitution" yani "Amerikan Anayasasının Üçüncü Maddesi" tarafından bütün mahkemelerin jüri ile görülmesi karara bağlanmıştır. Bu yasada farklı farklı jüriler de tanımlanmıştır: büyük jüri, küçük jüri... Kriminal davalar için jüri kararı oy birliğiyle verilmişse geçerlidir yoksa hükümsüzdür.

İşte bu kural, Amerikan sinema tarihinin en iyi filmlerinden birisine ilham vermiş ve yazar Reginald Rose yine bu kurucu düşüncelere dayanarak 12 Kızgın Adam (Twelve Angy Men) filmini kaleme almıştır. Film tek mekanda geçer, Jüri Toplantı Salonu. Kısaca öyküsünü hatırlatayım. Film, kriminal bir suçtan dolayı yargılanan siyahi bir gencin davası için toplanmış jüri üyelerinin karar verme süreçleri üzerinedir. Toplantı başlar başlamaz jüri oy birliğiyle gencin suçu işlediği yönünde karar vermek üzeredir fakat tek bir üyenin itirazı vardır. O üye aynı zamanda senaryo çalışmalarında eksen karakter dediğimiz, esas sürükleyici kişi... Karakterimiz jüriyi ikna ederek, ve eğer gerçekten oy birliği sağlanabilirse genci temize çıkarmak için mücadeleye girişir. Karakterin mücadelesi sırasında aslında, diğer jüri üyelerinin bir idam karşısında, bir ölüm karşısında ne kadar önemsiz işler için gitmek istediklerine şahit oluruz. Jüri sadece bu lüzumsuz gördükleri jüri üyeliği işini bitirip gitmek istemektedir. Çocuğun işini bu yüzden bitirmek isterler. Karşımızda çöken Amerikan adalet sistemi vardır. Öte yandan umut da vardır. Umut sorumlu davranan insanlardadır.

Bu filmin bir Rus yönetmen tarafından uyarlamasına da şahit olmuştum, on sene kadar oluyor. Orada siyahi gencin yerini Çeçen bir genç almıştı. Bilindiği gibi Çeçen direnişi izleyen yıllarda Rus hegemonyası bir kez daha Kafkasları gölgelemiş, sözde Rus vatandaşlığı altında birleşilmişti. Rusların zihnindeki Çeçen imgesi ise tartışma konusu...

Filmin beraberinde getirdiği pek çok soru var. Bunlardan bir tanesi Evrensel Adalet mümkün mü? İdam adil bir ceza mı?  Bunlara verilebilecek pek çok cevap var. Örneğin, Hrıstiyanlığa göre Evrensel veya Tanrısal hukuki düzen dünyada kurulamaz. Bu düzenin kurulması Cennet'te İsa'nın önderliğinde mümkündür. Doğru mu? Bana kalırsa hayır. Dünyada da adalet mümkündür ve bu belki suçun bir daha işlenmemesi için caydırıcılık niteliği de taşımalıdır. Bu konuda oldukça derin pek çok düşünce ve düşünür var.

Filme geri dönecek olursak. Şimdi filmi uzun zaman sonra tekrar düşünüp değerlendirdiğim de aslında Türkiye'de oldukça güncel bir soruna da işaret ettiğini fark ediyorum. Belirttiğim gibi eğer kurumsal olması gereken yapılar kişilerin insiyatifine, yörüngesine girerse adaletsizliği engellemek imkansızlaşır. Filmin tezi buydu. Çöküş tam da böyle bir şeydir. Adaletsizliği engellemek için yine bir başka kişiden medet ummak. Oysa kurtarıcıya değil, düzgün işleyen kurumlara ihtiyaç vardır.