İslamda Düşünce Yapısı ve Felsefe

İslam düşünce yapısında 4 bilgi türüne göre gelişmiş 4 farklı okul vardır. Sırasıyla; Selef, Peygamberin uygulamalarını kayıtsız şartsız kabul eden sünnet esaslı; Kelam ise kıyas ve icma gibi metotlar kullanılarak dinde netlikle ortaya konmamış  hükümlerin ortaya çıkarılması ve uygulanması; Tasavvuf bilginin kaynağının ilahi ilham olduğu düşünce yapısı ve son olarak Felsefe, düşünce yoluyla ulaşılan hakikatlerin kabul edilmesidir. Bu 4 ilmin sahipleri hiçbir zaman birbirleriyle anlaşamazlar. Epistemolojileri taban tabana zıttır. Örnek verecek olursak bir mutasavvıf, felsefeciyle asla anlaşamaz. Bilgisinin kaynağı ilahidir. Örneğin, Mevlana 9 ciltlik Divanı Kebir'i Tanrıdan gelen ilhamla yazdığını söyler ve felsefeyi küçümser. Kelamcı ise bir nokta olan ilmi çoğaltır. Örneğin, din sizin misvak mı yoksa diş fırçası mı kullanacağınıza karışmaz fakat kıyas ve icma ile kelamcı bütün bu sorulara cevap verir. Mesela, Nihat Hatipoğlu. Selef düşüncesi ise hadislerin tamamının sahih kabul edilmesi ile peygamber dönemindeki yaşantının aynen uygulanmasını savunur. Bunların hiçbirine benzemeyen, felsefede düşünce sistemlidir. Akademiktir. Dönemi için farklı düşüncelere sahip olabilir. Örneğin, İbni Sina Tanrının gezegenleri yörüngelerinden çıkarmaya gücünün yetmeyeceğini söyler çünkü bu kurduğu düzen ebedidir, kendisi bozacağı kararları vermez, gibi ve bütün bu düşüncelere sistemli bir düşünce ile varır.
Benim de katıldığım nokta, selef, kelam ve tasavvuf yeryüzünden kurumsal olarak kalkmadıkça İslam toplumları için umudun olmadığıdır. Şeriat düzeni yanlıştır, çünkü Peygamberler ve arkadaşları kadar idealist bir topluluk olamazsın, gözün her zaman parada, malda, hırsta. Bunlar modern dünyanın beraberinde getirdiği arzular. Peygamberlerin dönemlerinde yaşadıkları idealizm, örneğin adalet idealine bağlılıkları ile günümüz insanının yaşantısı, hayatı, öncelikleri çok farklı. Kelam yanlıştır çünkü din herşeye karışmaz. Karıştığı kısmını ortaya koymuştur. Dini çoğaltmak cahilliktir. Bunu ben değil Ali, söyler. Tasavvuf ise mistisizmdir. Aldıklar bilginin kaynağının güvenilirliğine verecekleri doğru cevapları yoktur. Örneğin, Mevlana çok iyi şairdir. Eminim mistik deneyimler de yaşamıştır. Fakat bugünün dünyasında tasavvuf ister istemez dünyevileşiyor. Modern toplumda, tarikatlar aynı zamanda iktisadi dünyanın bir parçası. Bütün bu bilgi türlerinin için sadece felsefe kalır ve o da illa İslami olmak zorunda değil. Felsefecinin dünya görüşünü yansıtır. Bu ilimlerin kaldırılması gerektiğini Farabi'den duyunca çağdaşı diyor ki o zaman kimseyi dine inandıramam. Farabi'de şöyle cevap veriyor:

“Onlar arasında bir başka grup daha vardır ki, onlar kendi dinlerini şüphe kabul etmez bir biçimde doğru kabul ettiklerinden ötürü ne yolla olursa olsun başkalarının yanında onu muzaffer kılmak, güzel göstermek, onunla ilgili şüpheleri ortadan kaldırmak ve hasımlarını ondan uzaklaştırmak gerektiği düşüncesindedirler. Onlar bununla ilgili olarak yalan, aldatma, (mugalâta) şaşırtma ve kandırmayı kullanmakta bir beis görmezler. Çünkü onlara göre dinlerine karşı çıkan şu iki tür insandan biridir: O ya düşmandır, dolayısıyla onu uzaklaştırmak ve yenmek için, cihad ve savaşta olduğu gibi, yalan ve aldatmanın kullanılması caizdir; veya o bir düşman değildir, akıl ve temyiz yetisinin zayıflığından dolayı ruhunun dinden alacağı nasipten haberi olmayan biridir. Bu durumda da kadın ve çocuklara yapıldığı gibi, onun yalan ve aldatma ile nasibini almaya doğru götürülmesi caizdir.” (Fârâbî, İlimlerin Sayımı – İhsâu’l Ulûm, çeviri Prof. Dr. Ahmet Arslan, Divan Kitap, 2015)