Bilgi Üzerine - Eflatun

"Bir varlık hakkında bilgi edinmek isteyenlerin bilmesi gereken üç şey vardır. Bilgiyse dördüncü şeydir. Beşinci noktaysa gerçekten var olanın ta kendisidir. Bu üç şeyin birincisi isim, İkincisi tanım, üçüncüsü de imgedir. Şimdi bir örnek verelim. Daire diye bir şey vardır ve onun ismi dairedir. Ayrıca dairenin isim ve fiillerden oluşan bir tanımı bulunmaktadır. Bu, tüm uçların merkeze aynı uzaklıkta olduğu bir şeyi tanımlamaktadır. Yuvarlak çevre, daire denilen şeyin tanımıdır. Daha sonra nesne gelmektedir. Bu nesne çizilebilir, silinebilir ya da tornayla yapılabilir veya bozulabilir. Oysa daire denilen şey, tüm bu değişimlerin dışındadır. Dördüncü noktaysa bilgidir, yani anlattıklarımın akıl yoluyla kavranmasıdır. Bunlar aynı türdendir ve sözde ya da maddi olarak değil, ruhta bulunurlar. Bu nedenden ötürü bunlar, daire ve biraz önce sözünü ettiğim üç şeyden farklı bir özde bulunmaktadırlar. Yakınlık ya da benzerlik bakımından beşinciyle en yakın olanı akılla kavramadır. Diğerleri daha uzakta yer alırlar. Benzeri farklılıklar düz ya da yuvarlak şekillerde, iyi, güzel ve doğru olanda, insan ve doğa tarafından yapılan şeylerde, ateş, su ve buna benzer öğelerde, hayvanlarda, ruh hallerinde, hareketlerde ya da edilgenlikte de bulunmaktadır. Dört öğe kavranmadığı sürece beşincisi bilinemez. Ayrıca salt dildeki yetersizliğin bir sonucu olarak, bu dört öğe, nesnenin hem özünü hem de niteliğini gösterir. Bu yüzden akıllı insanların düşüncelerini dile emanet etmek istemeleri kabul edilemez. Hele bir de dil yazıyla olduğu gibi donmuş bir hal alırsa, bu, daha da kötü demektir. Biraz önce söylediğimiz konuya devam edelim. Bu konuyu iyi anlamak gerekir. Geometride çizilen ya da tornayla yapılan dairelerin hepsi beşinciye zıt şeylerle doludur. Onlar, tüm bölümleriyle düz çizgiye yaklaşmaktadırlar. Oysaki asıl dairede, özüne, büyük ya da küçük, aykırı hiçbir şey yoktur. Ayrıca bu şeylerin isimlerinde de özlerine aykırı bir değişmezlik kanunu yoktur. Bugün yuvarlak dediklerimize düz desek, düz olanlara da yuvarlak ismini versek ne değişirdi? Bu isimleri ters olarak kullansak, değişmezliklerinde bir değişim meydana gelmeyecektir. Tanım için de aynı şey geçerlidir. İsim ya da fiillerden oluştuğuna göre, mutlak değişmezlik diye bir şey söz konusu olamaz. Dört öğenin her birinin de belirsiz olduğunu göstermek için elimizde bir sürü kanıt bulunmaktadır. Ama biraz önce söylediğimiz şey en önemlisidir. Öz ve nitelik olarak iki ilke vardır ve ruhun öğrenmek istediği, özün kendisidir. O halde, dört öğeden her biri yorumlama ve olaylar yoluyla ruhun istemediği şeyi ortaya koymaktadır. Çizilen ya da bizlere gösterilen her nesneyi duyu organlarımız sayesinde kolayca çürütebileceğimizden, insanlar kuşku ve kararsızlık içinde kalırlar. Bu nedenle kötü bir eğitim yüzünden hakikati aramadığımız zaman, karşımıza gelen ilk imgeye kamp bize sorulan soruya yamt verdiğimizde, aslında birbirimizle alay etmiyoruz, çünkü dört öğeyi parçalamak ve çürütmek aslında elimizde olan bir şeydir. Fakat bize beşinci öğeyle yanıt verilmesini istersek, çürütme becerisi olan herkes bunu kolayca çürütebilir. Dinleyen insanların birçoğu söz, yazı ya da cevaplarla anlatan bir insanın yazdıklarını veya söylediklerini hiç anlamadığını gösterebilir. Çünkü asıl çürütülen şeyin konuşan ya da yazan kişinin ruhu mu olduğu yoksa dört öğenin özlerinde mi bir sorun bulunduğu asla anlaşılamaz. Bilgi, ancak   bu dört öğenin çeşitli zahmetlerle incelenmesi sayesinde elde edilebilir. Bu da ancak tanınması istenen nesne ve tanıyan aklın iyi olması koşuluyla sağlanabilir. Yoksa ruhlar, bilgi ya da gelenek denilen şeyler karşısında olduğu gibi doğal bakımdan yeteneksizse veya bu yeti bozulmuşsa Lynkeus'un gözlerine bile sahip olsa hiçbir şey göremezsiniz. Bir insan nesneye yakınlık duymuyorsa, ne öğrenme ne de kavrama kolaylığına sahip olur. Çünkü görebilmek için nesne ile yakın olmak gerekir. Bu nedenden ötürü herhangi bir şeyi kolaylıkla gören ya da kavrayan insanlar, doğru ve güzel olana doğal bir yakınlık duymuyorlarsa ya da doğal bir yakınlıkları olsa bile kolaylıkla göremiyorlarsa, öğrenilmesi gereken şeyleri öğrenemezler. Özün doğru ve yanlış olan tüm noktalarını öğrenmek gereklidir. Bu da daha önceden söylediğim gibi dikkatli ve özenli bir çalışma gerektirmektedir. Ancak isimleri, tanımlamaları, duyumları, algıları birbirleriyle karşılaştırdıktan sonra ve sorularla cevaplarda hırçınlığın etkisinin görülmediği durumlarda, anlayış ve aklın parlaklığı insan gücünün algılayabileceği bir düzeye erişir. İşte bu nedenle önemli konularla ilgilenen bir insanın düşüncelerini yazmaktan ve halkın çoğunluğunun anlayışsızlığına ve hırçınlığına yem etmekten çekinmesi normal karşılanmalıdır. Şöyle kısa bir sonuç çıkarabiliriz: Kanun yapan ya da herhangi bir konuda düşünen bir insan kendi düşüncelerini ya da kanunlarını yazdığında, aslında yaptığı işi ciddiye almıyordur ve kendince en önemli bulduğu noktaları kendisine saklıyordun Eğer ciddi ciddi yazıyorsa d da bu adamın aklını tanrılar değil ölümlüler almıştır, diyebiliriz.”

Eflatun - 7. Mektup