Amerikan ve/ya Sovyet Bilimkurgusu - Yapay Zeka ve Teknik Üzerine

20.yy. başındaki siyasi ve bilimsel devrimler gerçekliğin sağduyu ötesi açılarını da içermekteydi. Örneğin, Einstein İzafiyet Kuramını önerdiğinde veya Avrupa bilim çevrelerinde Parçacık Fiziği tartışılırken, bilinen gerçekliğin ötesinde mikro veya makro gerçeklikler vardı. Teknolojik ivmelenme, öncesinde Jules Verne bilimkurgusuydu. Jules Verne'de bilimkurgu, tekniğe bir övgüydü. Denilebilirki bilimkurgu Amerika'da hep bu izleği takip etti. Bugün Amerikan film endüstrisi de bilimkurguyu böyle ele alır. Teknikdeki ilerleme...
Sovyet bilimkurgusu ise başını Lem'in çektiği başka bir izleği takip etmekteydi. Bilimkurgu teknik gelişmişliği değil, insan zihnini içermekteydi. Lem, Solyaris'i yazdığında merkeze aldığı orada karşılaşılan ve bir ayna görevi gören bir başka güneşin var oluşuydu. Denilebilirki Soğuk Savaş bir yanda Asimov gibi tekniği yüceltirken diğer yanda psikolojiye yönelen iki kutuplu bir bilimkurgu yaratmıştı. Bir örnek vereyim, Asimov'un kitaplarında kişisel nükleer reaktörlerden bahsedilir. Bir kemer şeklinde insanın beline bağladığı sonsuz bir enerji kaynağı. Bir tür nükleer çılgınlık. Sovyetlerde ise yolculuklar hep insanın kendisini bulduğu bir serüvene yöneliyordu ve teknik ilerleme neredeyse önemsizdi.
Şimdi geldik, bugüne... 21.yy. başındayız. Yapay Zeka çağı açılıyor. İşler giderek otonomlaşıyor. Otonomlaşıyor ne demek, insan emeğini giderek azaltacak, kafa yoğun işlere doğru yöneliyoruz. 19.yy. ortasında tren raylarını döşemek için insanlar telef edilirken, örneğin Amerika'da Çinliler, Rusya'da sürgün mahkumları... Sonrasında ağır iş makineleri bu yükleri insanların omuzlarından aldı, kürek işinde çalışacak insan ihtiyacı azaldı. Ve giderek daha da azalıyor. Makineler otonomlaşıyor ve insan kendisini köleleştiren fabrikadan, çalışma düzeninden sıyrılıyor. Diyelim, Finlandiya haftada 4 gün çalışma düzenine geçiyor. Mesayi saatleri azalıyor. Evet azalıyor ama dünyanın ayrıcalıklı bölgelerinde... Çin gibi köle pazarlarında halen yoğun mesayi var. Giderek bu işler de yerini otonom makinelere bırakır mı göreceğiz. Oldukça optimistik bir tahminde bulunacak olursak, artık fabrikanın daha az insana ihtiyacı olacak. Bu demek ki işsizlik. İşsizlikten korkalım mı, işte burada optimizm devreye girerek korkmamamız gerektiğini söylüyor. İnsanların kendilerine ve ailelerine ayıracak daha çok vakti olacak gibi gözüküyor. Yine optimizmimiz devreye girerek diyebiliriz ki İşçi-Sermaye çelişkisi de ortadan kalkmaya, gerilimini azaltmaya başlayacak. Marx-Engels çizgisindeki analiz yanlışlandı mı? Bir bakıma yanlışlanmış gözüküyor. Marx ve Engels, felsefe tarihi içindeki o büyük, vakur yerlerini alıyorlar. Umuyorum ki sadece dünyanın ayrıcalıklı bir kısmı için değil. Tüm dünya için işçinin omuzlarındaki o ağır yük azalacaktır.
Sovyet yazarları mı haklıydı, yoksa Amerikan yazarları mı... Marx ve Engels bu otonomi çağını sevinçle karşılardı o kesin. Bir başka düşünür, Heidegger bir teknik karşıtıydı. O tefekkürlü derin düşünmeden bahseden, karşısına da hesaplamalı düşünmeyi koyan bir fikir adamıydı. Heidegger psikolojik bilim kurguyu okuduysa sevmiştir. Asimov'un nükleer geleceğine karşı felsefi bir eleştiri yazar mıydı kim bilir. Yine de Sovyet bilim kurgusu özünde tekniği yadsıyan bir bilim kurgu değildi. Teknik insanı insan yapan yegane unsurlardan denilebilir. Çağlar teknik buluşlarla kapanıp açılıyor. Cilalı Taş Devrini çağına özgün kılan, bir teknik buluştur: taşın cilalanması... Teknik çok önemlidir.
Tüm bunlar ışığında bir Marx-Engels eleştirisi yapılabilir. Bu Marxizmin yenilgisi değil, kazancıdır. Felsefenin Kapitalist dünyanın eleştirisi yönünde alacağı yeni yollar demektir.