Sanat Dinin Yerini Alırken

Dinin yerini sanat mı alıyor, evet. Sanat daha büyük toplumsal kitlelere ulaşabiliyor. Hegel de duyusal dinden bahseder. Din ile sanatın etkileşimi çok eskiye dayanıyor ve hatta bu iki alan beraber oluşmuş denilebilir. Din, kendi ifadesiyle "öğüt"tür. Bu ne demek, din bir tür yaşama kılavuzudur. Dayanak olarak Tanrı'yı alır. Muhammed, kendi kültürünü aşarak, batmakta olan uygarlığını yeniler ve tarih sahnesine çıkar. Keza, İsa da öyle, Musa da. Hatta Buda da... İçinde ahlaki kodlar vardır, herkesin anlayabileceği şekilde açıklanmıştır. Tevrat'ı okuyacak olursak, kendi çağdaşları dini bu kadar ciddiye almazlar. Tanrı, İsrailoğullarına mucizeler gösterip kurtardığında, Musa aracılığıyla onlara seslenirken dahi alay konusudur. Tanrı'nın Mısır'dan çıkan halk ile Sina çölündeki yolcuğu müthiş bir hikaye... Dinin çağdaşları arasındaki durumunu anlatır. Fakat sonra kurumsallaşarak toplumsal konum elde eder. Bu ne demek, iktisadın içinde söz sahibi olur. Gücü olur, dinsel kurumların. Oysa temelinde ahlaki bir düzen kurmaktır amaçlanan. Kurumlaşması yanlış mı, hayır. Toplumsal bir işlevi var. Bu işlev bozulmuyorsa neden yanlış olsun.
Hegel edebiyatın insanlığın öğretmeni olduğunu söyler. Böyle sanat yapanlar var. Ne demek bu, din adamının ahlakçı konumuna karşı öyküden çıkarılan derslerle insanı bir noktaya taşımak. Ne derece mümkün? Mümkün olduğu kadar mümkündür. Aklımızda hep bir toplum ideali var. Herkesi ahlaklı kılacak bir yol yok. Bu din değil. Bu edebiyat değil. Doğruluk yolunda mesafe alınabildiği kadar alınır, ve herkesi kurtacak bir çözüm yoktur.
Kaldı ki dinin de günümüz yaşantısına göre ahlaklı olmayan çok yanı var. İslam'da çok eşlilik meselesi tartışılıyor. Bu bir şey değil, İslam'da kadın köle var. Yani, cariye. Sınırsız cariye özgürlüğü var. Bir kişiyi özgürlüğünden mahrum etme cezası, kanuna göre müebbet. Hem de erkeğin cinselliğinin önünde bir sınır yok. Bugünün eğitimli, kadın-erkek eşitliğini sağlamaya çalışan toplumunda, bugünün iktisadında ister istemez, ahlaksızlığa karşılık geliyor. İstesen de tersine çevrilebilecek bir şey değil. Tanrı da illa böyle olacak, demiyor. Müslüman mısın dersen, evet. İnançlıyım. İslam buna izin veriyor demek, bu şekilde yaşaman gerektiği anlamına gelmiyor. Kaldıki Anadolu, Balkan ve Kafkas toplumlarında çok eşlilik halk arasında yaygın değil. Bunun da arkasında iktisadi sebepler var. Eh, bu durumda dinin işlevini tamamlayabildiği ölçüde sanattan bekliyoruz. En ucuz TV dizisi bile hikaye anlatmakta, insanlara hitap etmektedir ki izleniyor. Kitleler sanatla tanışıyor. Sanat bir kez daha öğretmen işlevi ediniyor, hem takipçileri hem de sanatçının kendisi açısından. Bu eski bir düşünce idi, stoacılık düşüncesi.

Küçük bir anektot: Üzerine kuma geleceğini duyan kadın, o akşam kocasına dönüyor ve "Gerçek müslümansan kuma getirmezsin.", diyor. Çelişkili gelebilir fakat toplumsal durum biraz böyle.